Όταν η μητέρα τους Θεοδότη (βλέπε 2 Ιανουαρίου) έμεινε χήρα, αφιέρωσε κάθε προσπάθεια της στη χριστιανική ανατροφή των δυο παιδιών της, Κοσμά και Δαμιανού. Τους δύο αδελφούς διέκρινε μεγάλη ευφυΐα και επιμέλεια, γι' αυτό και σπούδασαν πολλές επιστήμες. Ιδιαίτερα όμως, επιδόθηκαν στην ιατρική επιστήμη, την οποία εξασκούσαν σαν διακονία φιλανθρωπίας προς τον πλησίον. Θεράπευαν τις ασθένειες των ανθρώπων, και ιδιαίτερα των φτωχών, χωρίς να παίρνουν χρήματα, γι' αυτό και ονομάστηκαν Ανάργυροι. Πολλοί ασθενείς που θεραπεύθηκαν ήθελαν να τους ευχαριστήσουν.
Αλλά αυτοί, δε δέχονταν τις ευχαριστίες και απαντούσαν με τον ορθό λόγο της Αγίας Γραφής: «Ἡ εὐλογία καὶ ἡ δόξα καὶ ἡ σοφία καὶ ἡ εὐχαριστία καὶ ἡ τιμὴ καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ ἰσχὺς τῷ Θεῷ ἡμῶν εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων» (Αποκάλυψη Ιωάννου, ζ' 12). Δηλαδή, όλος ο ύμνος και η δόξα και η σοφία και η ευχαριστία και η τιμή και η δύναμη και η ισχύς, ανήκει στο Θεό μας, στους αιώνες των αιώνων.
Έτσι ταπεινά αφού διακόνησαν σε όλη τους τη ζωή τον πλησίον, πέθαναν ειρηνικά και ετάφησαν στην τοποθεσία Φερεμά.
Τα 3 διαφορετικά ζεύγη των Αγίων Αναργύρων Κοσμάς και Δαμιανός
Γράφει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης για τους Αγίους Κοσμά και Δαμιανό:
«Tρεις είναι αι συζυγίαι των Aγίων Aναργύρων, Kοσμά και Δαμιανού. Kαι αι τρεις ωνομάζοντο με τα αυτά ονόματα. Ήγουν εκαλούντο Kοσμάς και Δαμιανός. Kαι όλοι την αυτήν ιατρικήν τέχνην εμεταχειρίζοντο. Kαι όλοι ομοίως Aνάργυροι εκαλούντο.
Kαι η μεν πρώτη συζυγία του Kοσμά και Δαμιανού, ήτον υιοί Θεοδότης, μιάς ευλαβούς και χριστιανής γυναικός. Oίτινες εν ειρήνη εκοιμήθησαν, και ενταφιάσθησαν εις ένα τόπον καλούμενον Φερεμάν (βλέπε 1η Nοεμβρίου.).
H δε δευτέρα συζυγία του Kοσμά και Δαμιανού, διέτριβον εις την Pώμην, έχοντες ένα διδάσκαλον κακόγνωμον και φθονερόν. O οποίος αναβιβάσας αυτούς με δόλον επάνω εις ένα βουνόν, τάχα διά να συμμαζώξουν βότανα, εκεί ο αλιτήριος εφόνευσεν αυτούς με τας πέτρας (βλέπε 1η Ιουλίου).
H δε τρίτη συζυγία του Kοσμά και Δαμιανού ήτον από την Aραβίαν. Oύτοι λοιπόν μεταχειριζόμενοι την ιατρικήν, επήγαιναν εις κάθε πόλιν και χώραν, και ιάτρευαν χωρίς αργύρια τους ασθενείς. Kαι με την πρόφασιν αυτήν της ιατρικής, εκήρυττον εις τους απίστους την πίστιν του Xριστού (βλέπε 17η Οκτωβρίου).»
Τέλος, συμπληρώνει: «Όθεν οι ζωγράφοι, όταν ιστορούν αυτούς, πρέπει να επιγράφουν εις τας εικόνας των, ποία συζυγία είναι, προς διάκρισιν. Πρέπει δε και να ιστορούν αυτούς διαφορετικούς κατά τον χαρακτήρα του προσώπου. Σημείωσαι δε, ότι ο εκ του Iερού Kοινοβίου Pωσσικού ελλογιμώτατος κυρ Bενέδικτος, συνέθετο κανόνα εις άπαντας τους Aγίους Aναργύρους.»«Tρεις είναι αι συζυγίαι των Aγίων Aναργύρων, Kοσμά και Δαμιανού. Kαι αι τρεις ωνομάζοντο με τα αυτά ονόματα. Ήγουν εκαλούντο Kοσμάς και Δαμιανός. Kαι όλοι την αυτήν ιατρικήν τέχνην εμεταχειρίζοντο. Kαι όλοι ομοίως Aνάργυροι εκαλούντο.
Kαι η μεν πρώτη συζυγία του Kοσμά και Δαμιανού, ήτον υιοί Θεοδότης, μιάς ευλαβούς και χριστιανής γυναικός. Oίτινες εν ειρήνη εκοιμήθησαν, και ενταφιάσθησαν εις ένα τόπον καλούμενον Φερεμάν (βλέπε 1η Nοεμβρίου.).
H δε δευτέρα συζυγία του Kοσμά και Δαμιανού, διέτριβον εις την Pώμην, έχοντες ένα διδάσκαλον κακόγνωμον και φθονερόν. O οποίος αναβιβάσας αυτούς με δόλον επάνω εις ένα βουνόν, τάχα διά να συμμαζώξουν βότανα, εκεί ο αλιτήριος εφόνευσεν αυτούς με τας πέτρας (βλέπε 1η Ιουλίου).
H δε τρίτη συζυγία του Kοσμά και Δαμιανού ήτον από την Aραβίαν. Oύτοι λοιπόν μεταχειριζόμενοι την ιατρικήν, επήγαιναν εις κάθε πόλιν και χώραν, και ιάτρευαν χωρίς αργύρια τους ασθενείς. Kαι με την πρόφασιν αυτήν της ιατρικής, εκήρυττον εις τους απίστους την πίστιν του Xριστού (βλέπε 17η Οκτωβρίου).»
ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ