Σε εξέλιξη είναι στο open.gov η ανοικτή διαβούλευση για τις δύο ρυθμίσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με τις οποίες τροποποιούνται η τιμολογιακή πολιτική των δήμων και τα δημοτικά τέλη και επιδιώκεται ενίσχυση της ανακύκλωσης και της κυκλικής οικονομίας.
Με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις, που στηρίζονται στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», το ΥΠΕΝ δημιουργεί οικονομικά κίνητρα για ΟΤΑ, πολίτες και επιχειρήσεις, με στόχο την κυκλική οικονομία και την οικονομία μηδενικών αποβλήτων.
Οι ρυθμίσεις στάλθηκαν σε ενδιαφερόμενους φορείς προς διάλογο και επεξεργασία και θα παραμείνουν σε διαβούλευση έως τις 21 Ιανουαρίου 2019.
Οι προτεινόμενες αλλαγές στην τιμολογιακή πολιτική των απορριμμάτων, που αποφασίστηκαν σε συνεργασία με τη ΓΓ Συντονισμού και Διαχείρισης Αποβλήτων του ΥΠΕΣ, συνδέονται με τον νέο νόμο για την ανακύκλωση (ν. 4496/2017), τις διατάξεις για τον εκσυγχρονισμό λειτουργίας των Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων και το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων. Υλοποιούν προβλεπόμενα κίνητρα για την ενθάρρυνση μιας σύγχρονης διαχείρισης των απορριμμάτων των δήμων με περιορισμό της ταφής και συνολικά μειώνουν το κόστος διαχείρισης προς όφελος των δημοτών και της περιβαλλοντικής προστασίας.
Αναλυτικότερα τα χαρακτηριστικά των προτεινόμενων ρυθμίσεων είναι τα εξής:
Α) Με τη νέα ΚΥΑ για τον Κανονισμό Τιμολόγησης των ΦΟΔΣΑ καθορίζονται διαφορετικά τιμολόγια για τη διαχείριση των αποβλήτων και συγκεκριμένα:
- Η ταφή των αποβλήτων ή υπολειμμάτων θα έχει την υψηλότερη χρέωση, ακόμη και τριπλάσια από τη διαλογή στην πηγή.
- Η επεξεργασία των αποβλήτων σε μονάδες μηχανικής, βιολογικής επεξεργασίας αποβλήτων (ΜΕΑ) θα έχει χαμηλότερη χρέωση από την ταφή/διάθεση, αλλά υψηλότερη από την ανάκτηση αποβλήτων που έχουν χωριστεί στην πηγή.
- Η ανάκτηση χωριστά συλλεγέντων αποβλήτων (βιοαπόβλητα, ανακυκλώσιμα υλικά) θα έχει τη χαμηλότερη χρέωση.
Προβλέπονται, επίσης, ειδικά προνομιακά τιμολόγια είτε για λόγους επιτακτικού δημόσιου συμφέροντος είτε σε περιπτώσεις ιδιαιτεροτήτων νησιωτικών ή ορεινών ΟΤΑ.
Επιπλέον, η πρόοδος κάθε ΟΤΑ στην ανακύκλωση και τη χωριστή συλλογή συσκευασιών και βιοαποβλήτων (υπολείμματα τροφών και πράσινα απόβλητα) θα επιβραβεύεται με μείωση της εισφοράς του στον ΦΟΔΣΑ από 5% έως 25%, ανάλογα με τις επιδόσεις κάθε ΟΤΑ στην ανακύκλωση και στη διαλογή στην πηγή ή στον «καφέ» κάδο.
Β) Με τη νομοθετική ρύθμιση για την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας δημιουργείται ένα σύγχρονο εργαλείο αποτροπής της ταφής με βάση την ευρωπαϊκή πρακτική. Με τη ρύθμιση αυτή καταργείται το ειδικό τέλος ταφής και δίνεται οικονομικό κίνητρο στους ΟΤΑ και τους ΦΟΔΣΑ να προχωρήσουν τις δράσεις ορθολογικής και ολοκληρωμένης διαχείρισης.
Η ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας θα επιτυγχάνεται με την εισαγωγή περιβαλλοντικής εισφοράς στους ΦΟΔΣΑ που καθυστερούν την ολοκληρωμένη διαχείριση των δημοτικών απορριμμάτων, η οποία θα αξιοποιείται μόνο για δράσεις κυκλικής οικονομίας και ανακύκλωσης. Το εργαλείο που προτείνεται για τη χρηματοδότηση δράσεων κυκλικής οικονομίας μέσω της αποτροπής της ταφής έχει εύλογο αναλογικά ύψος, ενθαρρύνει τη συμμόρφωση χωρίς να περιορίζεται σε μια ρύθμιση κυρωτικού χαρακτήρα, διατυπώνει ευκρινή οδικό χάρτη για τους ΦΟΔΣΑ και προβλέπει τα ακόλουθα:
- Η περιβαλλοντική εισφορά είναι δέκα (10) ευρώ (αντί των 35 ευρώ του φόρου ταφής) ανά τόνο μη επεξεργασμένων διατιθέμενων αποβλήτων, εφαρμόζεται από 1.7.2019 και αυξάνεται κάθε έτος κατά πέντε (5) ευρώ, αρχίζοντας από την 1.1.2021, έως τα 35 ευρώ ανά τόνο (αντί των 60 ευρώ του φόρου ταφής).
- Θα διατίθεται αποκλειστικά και πλήρως για τη χρηματοδότηση έργων και δράσεων κυκλικής οικονομίας μεταξύ των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή των ΦΟΔΣΑ.
- Η εισφορά θα μειώνεται ανάλογα με την πρόοδο των προβλεπόμενων μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων (αδειοδότηση και έναρξη κατασκευής).
Συνάντηση ΥΠΕΝ- ΚΕΔΕ – Πάλι ανέτοιμοι οι Δήμοι για την ανακύκλωση;
Να μην εφαρμοστεί από την 1η Ιουλίου του 2019 και να δοθεί νέα παράταση για την επιβολή αυξημένων τελών στους δήμους, που δεν κάνουν ανακύκλωση και εξακολουθούν την ταφή αποβλήτων ζήτησαν από τον αν. ΥΠΕΝ Σ. Φάμελλος πολλοί δήμαρχοι κατά την παρουσία του στην πολύωρη συνάντηση που πραγματοποίησε με τη διοίκηση της Κεντρικής Ένωσης Δήμων (ΚΕΔΕ).
Παράταση
Η ΚΕΔΕ ανακοίνωσε ότι «ο αν. υπουργός Περιβάλλοντος άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να εφαρμοστεί η νέα τιμολογιακή πολιτική για την ανακύκλωση λίγους μήνες αργότερα από την ημερομηνία που προβλέπεται. Παράλληλα δεσμεύθηκε ότι σύντομα θα είναι διαθέσιμα τα απαιτούμενα εργαλεία για την υλοποίηση της διαλογής στην πηγή από τους Δήμους, χωρίς αυτό να συνεπάγεται αύξηση του κόστους διαχείρισης των απορριμμάτων αλλά και για ενίσχυση του προσωπικού στους ΦΟΔΣΑ».
Κοινή επιτροπή
Παράλληλα αποφασίστηκε να συγκροτηθεί κοινή επιτροπή ΥΠΕΝ και ΚΕΔΕ, η οποία θα καθορίσει τα βήματα και τα χρονοδιαγράμματα για την εφαρμογή του νέου θεσμικού πλαισίου του ΥΠΕΝ για την διαχείριση των αποβλήτων και των νέων τροπολογιών, με τις οποίες τροποποιούνται η τιμολογιακή πολιτική των δήμων και τα δημοτικά τέλη και επιδιώκεται ενίσχυση της ανακύκλωσης και της κυκλικής οικονομίας.
Στη συνεδρίαση του ΔΣ της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Σωκράτης Φάμελλος βρέθηκε μαζί με στελέχη του υπουργείου του όσο και του υπουργείου Εσωτερικών και του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), προκειμένου – να ενημερώσει τα μέλη της για τα θέματα διαχείρισης των απορριμμάτων.
Ειδικότερα συζητήθηκαν οι δύο βασικές ρυθμίσεις που προβλέπει το νέο θεσμικό πλαίσιο και σχετίζονται με την νέα τιμολογιακή πολιτική για την ανακύκλωση αλλά για την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας μέσω της αποτροπής της ταφής, με ταυτόχρονη κατάργηση της διάταξης του αρθ. 43 του ν.4042/2012 περί εφαρμογής του ειδικού τέλους ταφής.
Συμφωνία
«Για την Αυτοδιοίκηση Α’ Βαθμού αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα να βρεθεί μία ριζική λύση στο ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων και να γίνει μία νέα δημιουργική επανεκκίνηση στο διάλογο με το υπουργείο στη βάση της σύνθεσης». Με αυτή την επισήμανση ο Πρόεδρος της ΚΕΔΕ Γ. Πατούλης άνοιξε τη συνεδρίαση του ΔΣ της Ένωσης η οποία πραγματοποιήθηκε παρουσία του Αν. υπουργού Περιβάλλοντος Σ. Φάμελλου με αντικείμενο το ζήτημα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων.
Σε αυτό το πλαίσιο ο κ. Πατούλης συμφώνησε με τον κ. Φάμελλο να συσταθεί μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου μία κοινή ομάδα εργασίας με τη συμμετοχή εκπροσώπων της ΚΕΔΕ, του υπουργείου και των ΦΟΔΣΑ προκειμένου να διαβουλευθούν και να καταλήξουν σε κοινές θέσεις επί των νέων θεσμικών ρυθμίσεων που προωθεί το υπουργείο.
Χρηματοδότηση
Η ΚΕΔΕ ανακοίνωσε ότι τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της ΚΕΔΕ υπογράμμισαν ότι είναι πρωταρχική ανάγκη και μείζον θέμα η έγκαιρη και επαρκής διασφάλιση της χρηματοδότησης των Δήμων για τον υλικοτεχνικό εξοπλισμό που απαιτείται για να επιτευχθούν οι στόχοι της ανακύκλωσης. Παράλληλα ανέδειξαν ως μείζον πρόβλημα την έλλειψη προσωπικού αλλά και υποδομών υποδοχής των βιοαποβλήτων.
Σε αυτό το πλαίσιο εξέφρασαν τον προβληματισμό τους στον κ. Φάμελλο σχετικά με τον χρόνο έναρξης ισχύος της νέας τιμολογιακής πολιτικής τόσο ως προς τα βιοαπόβλητα όσο και ως προς τα ανακυκλώσιμα υλικά.
Ειδικότερα ζήτησαν να μην εφαρμοστεί από την 1η Ιουλίου του 2019 όπως προβλέπει το υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου αλλά όταν θα έχουν ολοκληρωθεί τα επιχειρησιακά σχέδια των συστημάτων διαχείρισης των ανακυκλώσιμων υλικών και συνεπώς θα έχει διασφαλισθεί η απαιτούμενη χρηματοδότηση.
Επιπρόσθετα το ΔΣ της Ένωσης ζήτησε από τον υπουργό να επανεξετάσει το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των ΦΟΔΣΑ, επικαλούμενο και τις ήδη διατυπωμένες θέσεις της ΚΕΔΕ σύμφωνα με τις οποίες θα προκύψουν δυσλειτουργίες και αδιέξοδα εάν εφαρμοστεί από τις 19 Ιανουαρίου του 2019, όπως προβλέπει το σχέδιο νόμου.
Στη συνεδρίαση τοποθετήθηκαν επίσης ο Πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος της ΚΕΔΕ Σ. Χιονίδης, ο οποίος εστίασε στην ανάγκη να γίνει ουσιαστική διαβούλευση με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα και να δοθούν τα απαραίτητα χρηματοδοτικά εργαλεία στην Αυτοδιοίκηση και ο Πρόεδρος του ΕΟΑΝ Δ. Πολιτόπουλος.
Ο Αν. υπουργός Περιβάλλοντος άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να εφαρμοστεί η νέα τιμολογιακή πολιτική για την ανακύκλωση λίγους μήνες αργότερα από την ημερομηνία που προβλέπεται. Παράλληλα δεσμεύθηκε ότι σύντομα θα είναι διαθέσιμα τα απαιτούμενα εργαλεία για την υλοποίηση της διαλογής στην πηγή από τους Δήμους, χωρίς αυτό να συνεπάγεται αύξηση του κόστους διαχείρισης των απορριμμάτων αλλά και για ενίσχυση του προσωπικού στους ΦΟΔΣΑ
Ο Σ. Φάμελλος
Στη συνεδρίαση του ΔΣ της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Σωκράτης Φάμελλος βρέθηκε μαζί με στελέχη του υπουργείου του όσο και του υπουργείου Εσωτερικών και του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), προκειμένου – να ενημερώσει τα μέλη της για ζητήματα που αφορούν την ανακύκλωση, τη διαχείριση απορριμμάτων και ειδικότερα τις νέες ρυθμίσεις για την τιμολογιακή πολιτική της διαχείρισης των απορριμμάτων με κίνητρα για την ανακύκλωση, την διαλογή στην πηγή και την κυκλική οικονομία.
«Είναι πολύ σημαντική η κοινή μας προσπάθεια για να πετύχει και η Ελλάδα και η Αυτοδιοίκηση τους στόχους τους στην ανακύκλωση. Πρόκειται για μονόδρομο με δεδομένο ότι η χώρα μας διαθέτει υψηλότατο περιβαλλοντικό απόθεμα που αποτελεί ταυτόχρονα οικονομικό και αναπτυξιακό προϊόν» ανέφερε ο αν. υπουργός και πρόσθεσε: «Ως πολιτεία και ως αυτοδιοίκηση οφείλουμε από κοινού να στηρίξουμε και να πολλαπλασιάσουμε αυτό το αναπτυξιακό προϊόν, ώστε η χώρα να τροφοδοτήσει την κυκλική οικονομία και να αποκτήσει υπεραξία στην οικονομία της, ανταγωνιστικότητα και εξωστρέφεια. Η διαχείριση των απορριμμάτων δεν προσθέτει μόνο περιβαλλοντικό απόθεμα, αλλά νέο προϊόν και νέα εργασία. Συμμαχούμε λοιπόν με την τοπική αυτοδιοίκηση και της δίνουμε τον πρώτο λόγο. Αυτή με τη σειρά της αναλαμβάνοντας τις ευθύνες και τις αρμοδιότητες που της αναλογούν, πρέπει να επενδύσει σε έργο και καινοτομία, να χρησιμοποιήσει όλα τα οικονομικά και θεσμικά εργαλεία που παρέχει το νέο θεσμικό πλαίσιο και πρέπει να επιτύχει τους στόχους της στον τομέα της ορθής διαχείρισης των απορριμμάτων».
Ο κ. Φάμελλος αναφέρθηκε ειδικότερα στα οικονομικά εργαλεία που προβλέπονται για την αυτοδιοίκηση από τα συστήματα και τους φορείς ανακύκλωσης, από τα περιφερειακά προγράμματα (ΠΕΠ) για τη χρηματοδότηση των «καφέ» κάδων και της διαλογής στην πηγή οργανικών, από το ΕΣΠΑ για τις μονάδες επεξεργασίας, και από τα παρεχόμενα κίνητρα περί την ανακύκλωση με το νέο θεσμικό πλαίσιο.
«Περνάμε επίσης σε επίπεδο αυτοδιοικητικών φορέων σε ένα άλλο επίπεδο διοίκησης και επιχειρησιακής επάρκειας» τόνισε, προσθέτοντας ότι χρειάζεται καινοτομία, πληροφόρηση και κινητοποίηση των πολιτών και των επαγγελματιών και αξιοποίηση του νέου θεσμικού πλαισίου για τα απορρίμματα.
Επιπλέον, ο αν. ΥΠΕΝ σημείωσε ότι η αλλαγή στη διαχείριση των απορριμμάτων δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, αλλά όλη την Ευρώπη. Όπως είπε, η διαχείριση των απορριμμάτων συνδέεται με το περιβάλλον, την οικονομία, τις τοπικές κοινωνίες και την εργασία και στη νέα Οδηγία για τα απορρίμματα η ΕΕ έχει θεσπίσει τον στόχο του 50% ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης σε προοπτική 20ετίας, ενώ το όριο της ταφής περιορίζεται υποχρεωτικά στο 10%. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα σήμερα είναι περίπου στο 82%.
«Ως χώρα είμαστε ακόμα στην εκκίνηση και η απόσταση από τους ευρωπαϊκούς στόχους είναι τεράστια. Γι αυτό δεν έχουμε περιθώριο πολιτικών συζητήσεων αλλά πρακτικών λύσεων όπως η ανακύκλωση των φυσικών χριστουγεννιάτικων δέντρων, η χωριστή συλλογή ανακυκλώσιμων σε χώρους συνάθροισης κοινού, δημόσιες υπηρεσίες, εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία, πλοία κλπ, και φυσικά η άμεση έναρξη της χωριστής συλλογής και κομποστοποίησης αποβλήτων τροφίμων και κλαδεμάτων» είπε ο κ. Φάμελλος και συμπλήρωσε πως «ο πολλαπλασιασμός της ανακύκλωσης σε επίπεδο δήμου, με βάση το τοπικό σχέδιο, είναι η μόνη λύση».
Ενδεικτικά ανέφερε ότι η Ευρωπαϊκή Οδηγία προβλέπει ότι το 100% του πλαστικού πρέπει να είναι ανακυκλώσιμο ενώ το 2030 το 50% της παραγωγής πλαστικού πρέπει να προέρχεται από ανακυκλώσιμο πλαστικό, το 2025 χρειάζεται να έχει επιτευχθεί ο στόχος τού 50% στην ανακύκλωση συσκευασιών πλαστικού και του 75% των πλαστικών περιεκτών νερού. Το 2030 αυτό το ποσοστό για τις πλαστικές φιάλες νερού πρέπει να είναι 90%. «Είναι σαφές ότι μιλάμε πλέον για αλλαγή της παραγωγικής λειτουργίας, της βιομηχανικής παραγωγής, συμπεριλαμβανομένων και των πλαστικών μιας χρήσης» σημείωσε.
«Τώρα είναι η στιγμή να συνθέσουμε ως πολιτεία, δήμοι και συστήματα ανακύκλωσης μια απόλυτα συνεκτική γραμμή, αλλιώς δεν θα πετύχουμε» απηύθυνε ο αν. ΥΠΕΝ στα μέλη του ΔΣ της ΚΕΔΕ.
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΗΣΙΑ
της Σταυρούλας Αστερίου*
Όπως ορίζεται στην ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική (άρθρα 11 και 191-193 της ΣΛΕΕ), έχουμε την υποχρέωση να τηρούμε τις αρχές τηςπροφύλαξης, πρόληψης και αποκατάστασης των περιβαλλοντικών καταστροφών στην πηγή. Προφανώς, αυτό περιλαμβάνει τη διαχείριση των αποβλήτων, των οποίων οι επιδόσεις της χώρας μας είναι απογοητευτικές.
Η Ελλάδα έχει συνολικά 24 παραβάσεις της κοινοτικής νομοθεσίας σχετικά με τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, την επεξεργασία των αστικών λυμάτων και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Τα πρόστιμα που επιβάλλονται από το 2014 είναι πάνω από 100 εκατομμύρια ευρώ, καθώς το 81% των οικιακών απορριμμάτων στη χώρα μας καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής (2η χειρότερη απόδοση στην Ευρωπαϊκή Ένωση) και μόνο το 17% ανακυκλώνεται (3η χειρότερη), ενώ η Ευρώπη στοχεύει στο 50% μέχρι το 2020. Η χώρα μας καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δύο φορές για παράνομους χώρους υγειονομικής ταφής (Χώρους Ανεξέλεκτης Διάθεσης Αποβλήτων), το 2005 και το 2014. Στη χώρα μας υπάρχουν πολλοί Χ.Υ.Τ.Α. και περισσότεροι Χ.Α.Δ.Α. , με το 1/3 των αποβλήτων να πηγαίνει σε παράνομους χώρους, που οι περισσότεροι εξ’ αυτών βρίσκονται σε νησιά. Τα ελληνικά νησιά έχουν σοβαρό πρόβλημα με την αποκομιδή των απορριμμάτων λόγω του υψηλού τουρισμού. Ειδικά κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής σεζόν, μετατρέπονται σε «υγειονομικές βόμβες». Πολλά ήταν τα παραδείγματα στην Κέρκυρα το περασμένο καλοκαίρι.
Η ίδια κατάσταση επικρατεί και στη Σαντορίνη, με τα σκουπίδια να πνίγουν την Καλντέρα. Παράλληλα, η κατάσταση στην Κάλυμνο είναι τραγική με το «ηφαίστειο» σκουπιδιών να απειλεί την υγεία των κατοίκων, αλλά και να δυσφημεί την τουριστική εικόνα του νησιού. Οι δημοτικές αρχές πιστεύουν ότι το πρόβλημα οφείλεται στην έλλειψη υποδομών ανακύκλωσης, στην έλλειψη προσωπικού καθαριότητας και στο γεγονός ότι τα νησιά στερούνται χώρων ταφής, για αυτό καιδημιουργούνται παράνομες χωματερές.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το «ηφαίστειο» της Καλύμνου
Η Κάλυμνος είναι ένας διεθνώς αναγνωρισμένος προορισμός για αναρρίχηση με χιλιάδες επισκέψεις κάθε χρόνο, αλλά ένα από τα πρώτα πράγματα που αντικρίζουν οι τουρίστες καθώς φτάνουν στο λιμάνι είναι ο καπνός του διαβόητου «ηφαιστείου», που στην πραγματικότητα είναι ο καπνός των σκουπιδιών που καίγονται στην παράνομη χωματερή του νησιού. Θεωρείται παράνομη εξαιτίας της ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων. Εκεί καίγεται πλαστικό, γυαλί, κ.ά., με αποτέλεσμα ο αέρας να γίνεται ασφυκτικός. Η παράνομη χωματερή είναι αφύλακτη και συνεπώς ανοικτή για όλους, έτσι και ιδιωτικά οχήματα διαθέτουν απόβλητα εκεί. Την ίδια στιγμή, εξυπηρετεί και μικρότερα γειτονικά νησιά, όπως η Τέλενδος και η Ψέριμος, από τα οποία λαμβάνει απόβλητα κάθε εβδομάδα.
Μάλιστα, στην Τέλενδο (ένα νησί με 90 κατοίκους που βρίσκεται μισό μίλι δυτικά της Καλύμνου) οι κάτοικοι βγάζουν τις σακούλες τους με τα σκουπίδια έξω στον δρόμο και οι δημοτικοί υπάλληλοι σέρνουν έναν κάδο σε όλο το νησί για να τα συλλέξουν και έπειτα να τα φορτώνουν σε μία απλή βάρκα.
Η παράνομη χωματερή της Καλύμνου δέχεται 10.000 τόνους σκουπιδιών κάθε χρόνο. Τα σκουπίδια συχνά καίγονται διότι οι θερμοκρασίες είναι αρκετά υψηλές ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, σε συνδυασμό φυσικά με τον έντονο ήλιο, αλλά και επειδή κάποιοι κάτοικοι βάζουν φωτιά, ώστε να μειωθεί ο όγκος τους. Όταν τα πλαστικά και τα σκουπίδια καίγονται, απελευθερώνονται επικίνδυνες ουσίες, όπως οι διοξίνες, οι οποίες είναι καρκινογόνες. Από την άλλη πλευρά, αν δεν καίγονταν, θα πλημμύριζαν κυριολεκτικά το νησί. Ο δήμαρχος ζητεί άμεση κρατική βοήθεια.
Γιατί είναι τόσο σημαντικό;
Το ζήτημα αυτό είναι ύψιστης σημασίας καθώς επηρεάζει διαφορετικούς τομείς: άμεσα τη δημόσια υγεία και το φυσικό περιβάλλον και έμμεσα τον τουρισμό. Οι κάτοικοι των νησιών είναι σε κάθε περίπτωση εκτεθειμένοι σε αναθυμιάσεις, όταν καίγονται τα απορρίμματα, ενώ εστίες μικροβίων δημιουργούνται λόγω της ανεξέλεγκτης διάθεσής τους. Το φυσικό περιβάλλον πλήττεται από τους χώρους υγειονομικής ταφής, ιδίως το έδαφος, τα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, οι καλλιέργειες, οι κοντινές ακτές και ο αέρας της περιοχής στην οποία βρίσκονται. Επιπλέον, οι τουρίστες και τα ξένα πρακτορεία ειδήσεων, αντί να εντυπωσιαστούν από το φυσικό τοπίο, τις παραλίες, τη βλάστηση και την καθαρή ατμόσφαιρα των νησιών, απογοητεύτηκαν από τη θέα μεγάλων όγκων σκουπιδιών παντού στους δρόμους, παράνομων χωματερών, που σχηματίζονται στα δάση και στις παραλίες, και από τη δυσάρεστη οσμή που επικρατούσε ιδιαίτερα τις ζεστές ημέρες του καλοκαιριού.
Ελλείψεις της υφιστάμενης νομοθεσίας και προτάσεις
Βάσει των νόμων Ν. 703\1970, Ν.25\1975, Ν.429/1976, Ν.1080/1980, ο υπολογισμός των δημοτικών τελών καθαριότητας καθορίζεται με βάση τα τετραγωνικά μέτρα του νοικοκυριού. Η σύνδεση των τελών διαχείρισης αποβλήτων με το μέγεθος του οικοπέδου και όχι με την παραγωγή αυτών, οδηγεί σαφώς στην απουσία κινήτρου για τη μείωσή τους.
Μια αποτελεσματική λύση θα ήταν να δημιουργηθεί ένα σύστημα ανταγωνισμού μεταξύ των δήμων για ανακύκλωση. Με άλλα λόγια, μια «χρηματιστηριακή αγορά ανακύκλωσης», η οποία θα στοχεύει τόσο στην επιβράβευση των δήμων που επιτυγχάνουν τα επιθυμητά ποσοστά ανακύκλωσης όσο και στην τιμωρία εκείνων που είναι κάτω από τα δεσμευτικά ποσοστά. Επιπλέον, θα απονέμονται βραβεία στους καλύτερους δήμους, οι οποίοι θα επιτυγχάνουν τα υψηλότερα ποσοστά ανακύκλωσης και θα δικαιούνται άμεσα κονδύλια από το Πράσινο Ταμείο για έργα περιβαλλοντικής αναβάθμισης στις περιοχές της δικαιοδοσίας τους.
Αρχικά, η συστηματική εκπαίδευση, η ενεργοποίηση και η ενημέρωση των πολιτών (σχολεία, δήμοι) προκειμένου να μειωθούν τα παραγόμενα απόβλητα, να αποφεύγεται η χρήση επικίνδυνων υλικών και να επαναχρησιμοποιούνται ορισμένα υλικά μέσω του προτύπου ανακύκλωσης είναι σαφέστατα απαραίτητες.
Είναι επίσης σημαντικό να προωθηθεί η κομποστοποίηση χρησιμοποιώντας τον ειδικό «καφέ» κάδο μέσω της συνεργασίας πολιτών και επιχειρήσεων με τους παραγωγούς ενισχύοντας έτσι την τοπική γεωργία. Είναι επιτακτική η ύπαρξη πράσινων σημείων, δηλαδή καθαρών περιοχών με 10 διαφορετικές ροές (μεγάλους κάδους) ανακυκλωμένων προϊόντων, οι οποίες ιδανικά θα είναι υπόγειες. Αυτά τα σημεία πρέπει να τοποθετούνται σε κεντρικά σημεία, όπως έξω από σχολεία, Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών, Τράπεζες , ώστε να μπορούν να εξυπηρετούνται ευκολότερα οι πολίτες.
Το κυριότερο είναι να αλλάξει η πολιτική των δημοτικών τελών καθαρισμού και η ταυτόχρονη εισαγωγή μιας κάρτας ανακύκλωσης με δυνατότητα πίστωσης και διασύνδεσης με τις τοπικές αρχές, έτσι ώστε κάθε νοικοκυριό ή επιχείρηση που επιτυγχάνει υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης να έχει έκπτωση στους δημοτικούς φόρους. Οι δήμοι θα είναι υπεύθυνοι για τον έλεγχο των πράσινων σημείων και τα τέλη ανακύκλωσης θα υπολογίζονται ανάλογα με την ποσότητα ανακύκλωσης που έχει επιτευχθεί. Συγκεκριμένα, το 50% της ποσότητας ανακυκλώσιμου υλικού θα δίνεται στους πολίτες και το 50% του ποσού μαζί με το τέλος ανακύκλωσης θα διατίθεται στις αυτοχρηματοδοτούμενες θέσεις εργασίας που θα ορίσει ο δήμος (κυρίως με κοινωνικά κριτήρια).
Το Εθνικό Πρόγραμμα Στρατηγικής Πρόληψης Αποβλήτων που εγκρίθηκε με την Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου 49 15.12.2015 έχει ορισμένους σημαντικούς γενικούς στόχους και έχει επιλέξει 4 ροές αποβλήτων για τις οποίες έθεσε συγκεκριμένους ποιοτικούς στόχους (όπως βραχυπρόθεσμους ή μακροπρόθεσμους, γεωγραφική και διοικητική κλίμακα εφαρμογής) εστιάζοντας παράλληλα στην αντιμετώπιση του προβλήματος με δράσεις ενημέρωσης και προώθησης και ρυθμίσεις κανονιστικού πλαισίου. Ωστόσο, δεν υπάρχει κάποιο σχέδιο δράσης με άμεση εφαρμογή και προσαρμοσμένο στην ιδιαιτερότητα των νησιών. Ταυτόχρονα, οι προαναφερθείσες ενέργειες είναι γενικές και έχουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, ενώ οι «πιο άμεσες» ρυθμίσεις κανονιστικού πλαισίου έχουν επιδείξει ότι «ο ρυπαίνων πληρώνει», αλλά δεν αλλάζει τρόπο σκέψης , δεν δημιουργείται ένα σταθερό κίνητρο για ανακύκλωση ή μείωση της παραγωγής απορριμάτων.
Μια ακόμα πρόταση για επίλυση του προβλήματος της διαχείρισης αποβλήτων στα νησιά είναι η, όπως στο σχέδιο διαχείρισης ΑΣΑ της Σαντορίνη.
Συγκεκριμένα, στόχος είναι η κατασκευή μιας εγκατάστασης για τη χρήση τους με το βέλτιστο σύστημα περιβαλλοντικής και οικονομικής διαχείρισης που θα αποσκοπεί στην παραγωγή ενέργειας, γεγονός που θα καταστήσει τα νησιά μας πρότυπα στην αξιοποίηση των αποβλήτων.
Τα χαρακτηριστικά του δημοτικού συστήματος στερεών αποβλήτων:
1. Διαχείριση SMW με οικονομικά βιώσιμο τρόπο
2. Μη ελαχιστοποίηση του όγκου των αποβλήτων με ενεργειακή αξιοποίηση των αστικών στερεών αποβλήτων για την παραγωγή χρήσιμης ενέργειας (ηλεκτρικής και θερμικής)
3. Παραγωγή ανακυκλώσιμων υλικών καλής ποιότητας
4. Τελικό σύστημα ταξινόμησης
5. Σταθεροποίηση οργανικών βιολογικών αποβλήτων
6. Σύνθετη σύνθεση αερίου (syngas), η οποία είναι οικολογικά ασφαλής
7. Παραγωγή θερμότητας από συμπαραγωγή για άμεση χρήση (τηλεθέρμανση) ή κάλυψη αναγκών σε μονάδες αφαλάτωσης (εξοικονόμηση πρόσθετων εξόδων για τα νησιά).
2. Μη ελαχιστοποίηση του όγκου των αποβλήτων με ενεργειακή αξιοποίηση των αστικών στερεών αποβλήτων για την παραγωγή χρήσιμης ενέργειας (ηλεκτρικής και θερμικής)
3. Παραγωγή ανακυκλώσιμων υλικών καλής ποιότητας
4. Τελικό σύστημα ταξινόμησης
5. Σταθεροποίηση οργανικών βιολογικών αποβλήτων
6. Σύνθετη σύνθεση αερίου (syngas), η οποία είναι οικολογικά ασφαλής
7. Παραγωγή θερμότητας από συμπαραγωγή για άμεση χρήση (τηλεθέρμανση) ή κάλυψη αναγκών σε μονάδες αφαλάτωσης (εξοικονόμηση πρόσθετων εξόδων για τα νησιά).
Συμπεράσματα
Συνοψίζοντας, τα οφέλη θα είναι αρκετά, καθώς θα επιτευχθεί η άμεση και τελική λύση στο περιβαλλοντικό πρόβλημα των νησιών. Θα επιτύχουμε επίσης την εναρμόνιση με τις οδηγίες της ΕΕ και σαφώς θα εξαιρεθούμε από τα επικείμενα πρόστιμα. Η τοπική κοινωνία θα νιώσει ανακουφισμένη, καθώς θα υπάρξει θετική επίδραση στην υγεία του πληθυσμού και στη διεθνή προβολή των ελληνικών νησιών, γεγονός που σημαίνει αυτόματα αύξηση στον τουρισμό. Τέλος, η προοπτική νησιών μηδενικών αποβλήτων και αυτόνομων φαίνεται να είναι δυνατή στο μέλλον, εξαλείφοντας έτσι τα οποιαδήποτε κόστη μεταφοράς των απορριμμάτων στη χερσαία Ελλάδα.
*Η Σταυρούλα Αστερίου είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς