Περίπου 2.500 είναι οι μόνιμοι κάτοικοι της Σαμοθράκης, άνθρωποι που δίνουν καθημερινά τη μάχη της επιβίωσης σε έναν μαγευτικό τόπο, αλλά με προβλήματα που παραμένουν ανεπίλυτα εδώ και δεκαετίες. Η προβληματική σύνδεση με την ξηρά, η ελλιπής Πρωτοβάθμια Υγεία και περίθαλψη, το υψηλό κόστος των μεταφορικών, το ανεπαρκές οδικό δίκτυο ταλαιπωρούν το νησί.
Σε ό,τι αφορά την πρωτογενή παραγωγή, γεωργία και κτηνοτροφία φθίνουν, με διαφορετικούς ρυθμούς καθεμιά, ενώ οι ευρωπαϊκές πολιτικές για την αγροτική ανάπτυξη δεν λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες ορισμένων περιοχών όπως η ακριτική Σαμοθράκη.
Ο «Ελληνας Αγρότης» επισκέφτηκε τη Σαμοθράκη, στο πλαίσιο δράσης που πραγματοποιήθηκε από το Διακρατικό Σχέδιο Συνεργασίας Local Tour (ΥΠΟΜΕΤΡΟ 19.3 CLLD LEADER ΠΑΑ 2014-2020), το οποίο αφορούσε μια «Βιωματική περιηγητική εμπειρία στον γαστρονομικό τουρισμό της Σαμοθράκης», όπου συναντήσαμε τον δήμαρχο του νησιού Αθανάσιο Βίτσα.
«Η γεωργία στη Σαμοθράκη φθίνει με ραγδαίο ρυθμό. Ελάχιστοι γεωργοί έχουν απομείνει πλέον στο νησί, κι αυτό είναι κάτι που με λυπεί, διότι προέρχομαι από γεωργική οικογένεια» μας είπε ο κ. Βίτσας. Ιστορικά, το νησί της Σαμοθράκης, το οποίο υπαγόταν στον τότε νομό Λέσβου, παρήγε μια μεγάλη γκάμα γεωργικών προϊόντων, από μια διάσημη ποικιλία σκληρού σίτου (εξαγόταν στην Ιταλία για παραγωγή ζυμαρικών υψηλής ποιότητας) μέχρι σουσάμι, καλλιέργεια που εξαφανίστηκε μετά τη δεκαετία του 1960.
Αν κάτι έχει ενδιαφέρον στη Σαμοθράκη είναι η ελαιοκομία. Το νησί έχει περίπου 300.000 ελαιόδεντρα, τα περισσότερα από τα οποία είναι μπολιασμένα σε αυτοφυή αγριελιά, πρακτική που δίνει ιδιαίτερη αντοχή στο καλλιεργούμενο δέντρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη Σαμοθράκη λειτουργεί ο Ελαιοκομικός Συνεταιρισμός «Νίκη Σαμοθράκης», ο οποίος λειτουργεί ελαιοτριβείο το οποίο ιδρύθηκε το 2016.
«Η παραγωγή του νησιού δεν είναι μεγάλη, ποικίλλει μάλιστα από χρονιά σε χρονιά, καθώς τα ελαιόδεντρα στο νησί είναι εκτεθειμένα στα καιρικά φαινόμενα» μας λέει ο δήμαρχος και συμπληρώνει: «Κάποια από τα ελαιόδεντρα του νησιού δεν καλλιεργούνται πια, γιατί ανήκουν σε ανθρώπους που έχουν μεταναστεύσει εδώ και γενιές και δεν ζουν στη Σαμοθράκη. Είναι λίγοι οι τοπικοί παραγωγοί που ζουν αποκλειστικά από την ελιά, αλλά η παραγωγή του νησιού μας είναι πολύ ποιοτική. Η επιτραπέζια ελιά είναι εξαιρετική, το ελαιόλαδο που παράγουμε επίσης».
Πολλά στρέμματα ελαιώνων
Σύμφωνα με τον Σαμοθρακιώτη μελετητή Ανδρέα Σελήσιο, «οι τοπογραφικές και εδαφολογικές συνθήκες του νησιού, ιδιαίτερα των νότιων προστατευμένων περιοχών, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και καλλιέργεια πολλών στρεμμάτων ελαιώνων. Οι περιοχές Ξηροπόταμος, Μακρυλιές, Λάκκωμα, Κοιτάδα φιλοξενούν χιλιάδες ελαιόδεντρα, τα περισσότερα από τα οποία είναι ηλικίας εκατοντάδων ετών». Στο νησί καλλιεργείται η ποικιλία Μαρωνείας – Μάκρης – Σαμοθράκης, η οποία αντέχει στις απότομες αλλαγές θερμοκρασίας, σ’ ένα νησί που φημίζεται (κι έχει χτυπηθεί) από τις απότομες αλλαγές καιρικών συνθηκών και θερμοκρασιών. Είναι η πιο βόρεια αγριελιά σε όλη την Ελλάδα.
Περιμένοντας τις νέες γενιές κτηνοτρόφων…
Πρέπει να αλλάξουν την εικόνα στα μαντριά, αφού η πολιτισμική ταυτότητα του τόπου είναι καθοριστικά επηρεασμένη από την κτηνοτροφία
Η κτηνοτροφία και η Σαμοθράκη είναι δύο έννοιες απόλυτα συμβατές μεταξύ τους, και μάλιστα συνυπάρχουν. Η πολιτισμική ταυτότητα του νησιού είναι καθοριστικά επηρεασμένη από την κτηνοτροφία.
Σύμφωνα με τον δήμαρχο Αθανάσιο Βίτσα, η κτηνοτροφία είναι το πρώτο επάγγελμα των μόνιμων κατοίκων της Σαμοθράκης και επηρεάζει, κατ’ εκτίμηση, το 40% της τοπικής οικονομίας.
«Η κτηνοτροφία φθίνει στη Σαμοθράκη, αλλά όχι με τον ρυθμό που φθίνει σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Στόχος μας είναι να αναδείξουμε το επάγγελμα για να γίνει ελκυστικό στους νέους. Δεν πρέπει να θεωρούν οι κτηνοτρόφοι ότι ασκούν ένα δευτερεύον επάγγελμα από ανάγκη. Να θεωρούν ότι κάνουν ένα κύριο επάγγελμα, με καθοριστική σημασία για την οικονομία και τον πολιτισμό αυτού του νησιού, με ρίζες αιώνων. Αν αναδείξουμε αυτόν τον χαρακτήρα της κτηνοτροφίας, τότε υπάρχουν τοπικές δυνάμεις για να υποστηρίξουν το επάγγελμα» μας είπε ο δήμαρχος. Κάποιοι κτηνοτρόφοι έχουν αντιληφθεί τις διαστάσεις του επαγγέλματός τους και είναι οργανωμένοι, οι περισσότεροι όμως έχουν ανάγκη από βοήθεια σε υποδομές και εξοπλισμό. Σύμφωνα με τον αιρετό αξιωματούχο, οι κτηνοτρόφοι σήμερα δουλεύουν σε ένα ανταγωνιστικό και διεθνοποιημένο οικονομικά περιβάλλον, κι υπάρχουν αρκετές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουν, όπως οι τιμές των ζωοτροφών, η προώθηση των κτηνοτροφικών προϊόντων σε αξιοπρεπείς τιμές στην ευρεία αγορά κ.ά. «Το οικονομικό μοντέλο της Ελλάδας στηρίζεται στον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών και τον τουρισμό, και δεν υποστηρίζει στον βαθμό που θα έπρεπε την πρωτογενή παραγωγή, στην οποία περιλαμβάνεται και η παραγωγή ζωοτροφών. Είναι άλλο να παράγεις ζωοτροφές στη Σαμοθράκη κι άλλο να τις αγοράζεις» επισημαίνει. Στο νησί υπάρχει πάντως μια μικρή παραγωγή ζωοτροφών, τριφύλλι κυρίως.
Ο συνομιλητής μας παρατηρεί πως οι αγροτικές πολιτικές, όταν σχεδιάζονται στην Ευρώπη, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες των χωρών και των επιμέρους περιοχών, αναγνωρίζει όμως ότι οι εκμεταλλεύσεις υστερούν σε πολλά και βασικά. «Θα ήθελα οι κτηνοτροφικές μονάδες της Σαμοθράκης να είναι πιο περιποιημένες – δεν το έχουμε πετύχει ακόμα» λέει και συμπληρώνει: «Αν οι νέες γενιές κτηνοτρόφων, συνειδητοποιημένα, αναλάβουν αυτές τις εκμεταλλεύσεις του νησιού, θεωρώ πως θα αλλάξουν πολλά πράγματα, θα δείξουν δηλαδή ενδιαφέρον και προς αυτή την κατεύθυνση. Μάλιστα, εκτιμώ ότι κάποιες κτηνοτροφικές μονάδες θα μπορούσαν να είναι επισκέψιμες».
Ο Αθανάσιος Βίτσας σχολιάζει και το ζήτημα των υποδομών, καθώς το ιδιαίτερα… βουκολικό τοπίο της κτηνοτροφίας στο νησί δεν συνάδει με τις απαιτήσεις της σύγχρονης κτηνοτροφίας και δεν διστάζει να παραδεχτεί τα λάθη που έχουν γίνει. «Η Σαμοθράκη μέχρι τη δεκαετία του 1980 ήταν πιο ενδιαφέρουσα από την άποψη των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, με την έννοια ότι τα μαντριά, τα στεγάδια όπως λέμε εμείς, ήταν φτιαγμένα με τοπικά υλικά, με πέτρα και ξύλα» μας λέει και συνεχίζει: «Αργότερα χρησιμοποιήθηκε η λαμαρίνα, κάτι που δεν μας αρέσει. Βέβαια, για τους κτηνοτρόφους είναι ζήτημα επιβίωσης κι όχι αισθητικής, είναι ζήτημα κόστους. Γι’ αυτό, επιμένω, οι κοινοτικές Αρχές θα πρέπει να αφουγκραστούν τις τοπικές κοινωνίες για να λάβουν τα σωστά μέτρα και να παρέχουν τις ορθές λύσεις».
Συνεταιρισμός «Νίκη»: Υπέροχα προϊόντα
Ο Γυναικείος Συνεταιρισμός «Νίκη» Σαμοθράκης ιδρύθηκε το 2010. Το 2012 εντάχθηκε σε πρόγραμμα Leader, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2015 με τη δημιουργία ενός εργαστηρίου για την παραγωγή προϊόντων. Αυτή τη στιγμή αριθμεί 10 μέλη, τα οποία παράγουν, χρησιμοποιώντας τοπικές πρώτες ύλες, ζυμαρικά, μαρμελάδες, λικέρ και γλυκά, ενώ συλλέγουν και διαθέτουν βότανα και μυρωδικά φυτά. Παράγουν επίσης σαπούνια, κηραλοιφές, βάμματα, έλαια κ.ά.
Το προϊόν με τις μεγαλύτερες πωλήσεις είναι το γλυκό πραούστι, που φτιάχνεται με ένα τοπικό φρούτο, το πραούστι, έναν κιτρινοπράσινο καρπό που μοιάζει με αγριοκορόμηλο ή το μικρό δαμάσκηνο και ωριμάζει τον Αύγουστο. «Είναι το χαρακτηριστικό φρούτο της Σαμοθράκης» μας λέει η Πελαγία Ακαμάτη, πρόεδρος του Γυναικείου Συνεταιρισμού «Νίκη», και συμπληρώνει: «Τελευταία, το συναντάμε ως δέντρο και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, αλλά δεν γνωρίζω αν το αξιοποιούν όπως εμείς, ως γλυκό του κουταλιού, ή ως μαρμελάδα».
Η Πελαγία Ακαμάτη δεν είναι αισιόδοξη για το μέλλον του συνεταιρισμού, καθώς, όπως υποστηρίζει, παρά την προσπάθεια που καταβάλλεται από τα μέλη του, δεν έχει καταστεί βιώσιμος. «Το πρώτο και κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Σαμοθράκη είναι το κόστος των προϊόντων, το οποίο δεν μπορεί να καλυφθεί από τη χρηματοδότηση που δίνεται από προγράμματα όπως το Leader. Από την άλλη, η συνεργασία μεταξύ διαφορετικών παραγωγών είναι πάντα ένα δύσκολο εγχείρημα».
Η «ξεχασμένη» γωνιά του Β. Αιγαίου
Ζώντας συνεχώς από το 1980 στη Σαμοθράκη, η Πελαγία Ακαμάτη γνωρίζει από πρώτο χέρι τι συμβαίνει στο νησί. «Το 2000 είχαμε καλύτερη συγκοινωνία από τη σημερινή. Είχαμε δύο καράβια και τρία “δελφίνια”, και σήμερα έχουμε μόνο ένα καράβι… Η ιατρική περίθαλψη σήμερα είναι χειρότερη από εκείνη του παρελθόντος, ενώ οι δρόμοι μας έχουν το κακό τους το χάλι. Από το 2017, που έγιναν οι καταστροφές στο νησί, λίγα πράγματα έχουν διορθωθεί».
Τα ξακουστά προϊόντα της περιοχής
Τα προϊόντα του Γυναικείου Συνεταιρισμού συσκευάζονται και διατίθενται σε καταστήματα του νησιού, αλλά και εκτός Σαμοθράκης, κυρίως σε Αλεξανδρούπολη, Κομοτηνή, Ξάνθη, Θεσσαλονίκη και Αθήνα – παλαιότερα, ο συνεταιρισμός διέθετε δικό του κατάστημα στο νησί, το οποίο λειτούργησε μόνο για μια τριετία. Διακινούνται σε ντελικατέσεν, μικρά παντοπωλεία και ξενοδοχεία. Παλαιότερα, προϊόντα του συνεταιρισμού είχαν εξαχθεί στο Ντουμπάι. Για την παραγωγή ζυμαρικών λειτουργούν ζυμωτήρια και στεγνωτήρια που αγοράστηκαν μέσω του προγράμματος Leader.
Από την εφημερίδα ‘Ελληνας Αγρότης που κυκλοφορεί
ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
